Na początku lutego w Norwegii, Szwecji i Finlandii obchodzimy Samenes nasjonaldag, czyli Narodowe Święto Saamów. Uroczystość upamiętnia pierwsze zgromadzenie Saamów ze Szwecji i Norwegii w 1917r. Chcesz dowiedzieć się więcej o obchodach święta, a przy okazji o saamskiej kulturze i historii? Koniecznie przeczytaj ten wpis!
Kim są Saamowie?
Saamowie to ludność rdzenna (urfolk) tradycyjnie zamieszkująca Sápmi, czyli północ Norwegii, Szwecji i Finlandii oraz Półwysep Kolski w Rosji. Dawniej nazywano ich Lapończykami (nor. lapper), ale dziś nie stosuje się tego określenia ze względu na jego negatywne konotacje. Warto wspomnieć, że istnieje wiele (bo aż 11!) języków saamskich, które znacznie różnią się między sobą (dużo bardziej niż np. szwedzki i norweski). Dziś używa się głównie północnosaamskiego (nordsamisk), poludniowosaamskiego (sørsamisk) i lule (lulesamisk).
Ciekawostka: od niedawna możemy tłumaczyć teksty na północnosaamski przy użyciu tłumacza Google!
Kultura i tradycja
By opisać saamską kulturę po krótce, musimy skupić się na jej najważniejszych i najbardziej rozpoznawalnych elementach. Ważną rolę od zawsze odgrywały renifery, które były nie tylko źródłem pożywienia, miarą bogactwa (pytanie kogoś o to, ile ma reniferów to jak pytanie kogoś o to, jaką ma wypłatę!), ale także istotnym motywem w sztuce.
Renifery pojawiają się na przykład na saamskich bębnach, czyli runebomme. W czasach przedchrześcijańskich szamani używali bębnów, by wprowadzić się w trans i powędrować do świata duchów. Tam mogli nie tylko rozmawiać ze swoimi przodkami i prosić ich o rady, ale również leczyć choroby.
Joik, czyli tradycyjna saamska forma muzyki, mógł wspomagać szamanów przy wchodzeniu w trans, ale był również sposobem na wspominanie zmarłych albo wyrażanie zachwytu nad przyrodą. W joiku to nie słowa, ale melodia, rytm i ton odgrywają najważniejszą rolę. Jeśli macie ochotę posłuchać jak brzmi joik – koniecznie posłuchajcie tego utworu.
Również tradycyjne saamskie stroje przykuwają uwagę swoją unikalnością. Kofter były zazwyczaj w kolorach takich, jakie dziś możemy zobaczyć na saamskiej fladze – niebieskim, żółtym, czerwonym i zielonym. Ozdoby na nich widniejące mogły wskazywać na przykład na stan cywilny albo pochodzenie osoby, która taki strój nosiła.
Duodji to tradycyjne rękodzieło, często wykonane z naturalnych materiałów, takich jak skóra, kość, drewno i wełna. Dziś jest również znakiem jakości i potwierdzeniem, że dzieło lub przedmiot zostało wykonane przy użyciu tradycyjnych metod.
6. lutego - Święto Narodowe
Samenes nasjonaldag świętowany jest na wiele sposobów, ale zazwyczaj nie brakuje wyścigów reniferów, koncertów z tradycyjną i nowoczesną muzyką oraz przemów polityków. Na budynkach wiszą również saamskie flagi, a w Tromsø (po saamsku: Romsa) celebruje się właściwie nie przez jeden dzień, a przez cały tydzień!
Jeśli będziecie akurat na północy Norwegii, zapoznajcie się z programem obchodów!
Norwegizacja
Fornorskning, czyli norwegizacja Saamów, która nasiliła się po uzyskaniu przez Norwegię niepodległości w 1814r. doprowadziła do zaniku dużej części saamskiej kultury i języka. Wiele osób do dziś nie jest świadoma swoich saamskich korzeni ze względu na wstyd i dyskryminację, która wiązała się z tym przez większość XIX i XX wieku. Dziś kraje nordyckie, w których mieszkają Saamowie próbują rozprawić się ze swoją przeszłością, tworząc Komisje Prawdy i Pojednania (Sannhets- og forsoningskommisjonen).
Saamowie w filmach i książkach
Saamska kultura coraz częściej staje się inspiracją do filmowych historii. Na przykład film animowany Disneya – W krainie lodu 2 czerpał bardzo dużo z historii Saamów – twórcy nawet konsultowali się z przedstawicielami saamskiej społeczności w kwestii produkcji.
Wątek saamski pojawia się również w świątecznej animacji Netflixa – Klaus. Natomiast jeśli macie ochotę dowiedzieć się więcej o historii Saamów, wybierzcie film Kautokeinoopprøret [Bunt w Kautokeino] (2008) oraz Krew Saamów (2016).
Słowniczek
samer – Saamowie
samisk – saamski
en rein, et reinsdyr – renifer
en reindrift – hodowla reniferów
en tromme – bębęn
en runnebomme – tradycyjny szamański bębęn
en joik – tradycyjna saamska muzyka
lavvo – tradycyjny saamski namiot
en sjaman – szaman (po saamsku: noaidi)
bidos – tradycyjne danie z mięsa renifera, często podawane na specjalne okazje
en kofte, en samedrakt – tradycyjny strój saamski
et urfolk, en urbefolkning – ludność rdzenna
en minoritet – mniejszość
en diskriminering – dyskryminacja
Użyte materiały:
Vorren, Ø. og Manker, E. (1976). Samekulturen. En kulturhistorisk oversikt. Tromsø: Universitetetsforlaget.
Kapica, K. (2021). Bildet av rasistisk diskriminering av samene i filmen Sameblod. Uniwersytet Gdański